شربت سکنجبین یکی از شربت های بسیار خوشمزه در طب سنتی می باشد که دارای فواید درمانی بسیاری است. با مصرف شربت سکنجبین می توانید مشکلات ادراری، نفخ شکم و درد معده را رفع کنید. شربتی ارزان قیمت فراهم کنند سکنجبین را از مخلوط سرکه و شکر تهیه میکردند ولی همچنان آن را سکنجبین مینامیدند.
شربت در کتب طب سنتی ایران
آب میوهها و یا داروها و گلهای تر و خشک که در آب خیسانیده و جوشانیده با شکر و یا عسل قوام بیاورند را شربت گویند. برخی از این شربتهای معروف چون شربت غوره، شربت سکنجبین، شربت زوفا، شربت تمرهندی، شربت جلاب، شربت بادرنجبویه، شربت بیدمشک، شربت بنفشه، شربت نعناع، شربت نیلوفر، شربت گل گاوزبان، شربت خشخاش، شربت عناب و شربت صندل دارای مصارف پزشکی و درمانی هستند.
شربت سکنجبین تهیه شده با عسل و سرکه در آشپزخانه های عثمانی و مولوی به جای دارو برای رفع عطش ، سوء هاضمه و بیماریها استفاده می شد. همچنین گفته می شود که احساس سیری می بخشد.
نام سکنجبین از ترکیب کلمات سرکه و عسل در فارسی گرفته شده است. به دلیل خاصیت جوانه زنی سرکه ، اثر سم زدایی روی بدن را نشان می دهد و همچنین معده را آرام می کند.
طبق اخلاق نبوی ، خوردن بسیاری از وعده های غذایی ممنوع شده است ، اما اگر استرس و مشکلات ادراری، نفخ شکم و درد معده و یا اگر غذای زیادی خورده اید ، حتما این شربت را تهیه و میل کنید.
برای تهیه فقط 1 دقیقه زمان لازم است. همچنین کسانی هستند که این کار را با شکر انجام می دهند ، اما کار درست این است که آن را با عسل تهیه کنید ، از اصل غافلگیر نشوید. مهم است از شفابخشی که پروردگار درعسل نهاده است ، غافل نشویم. به جای سرکه از لیمو استفاده نمی شود. ملزومات این شربت سرکه و عسل است. به نسبت عسل و سرکه توجه کنید!
موادلازم:
5 قاشق غذاخوری عسل
5 قاشق غذاخوری سرکه سیب یا انگور
5 فنجان آب سرد
تهیه:
سرکه و عسل را در دمای اتاق به آب اضافه کرده و مخلوط کنید. آن را گرم یا سرد بنوشید. از نوشیدنی خود لذت ببرید
انواع شربت سكنجبين
سكنجبين با داشتن دو جزء با كيفيتهای سرد و گرم، توانايی آن را دارد كه با تغيير در نسبتهای آنها متناسب با هر نوع مزاجی تهيه شود. همچنين میتوان با افزودن انواع گياهان معطر و خوش طعم همانگونه كه در منابع طبی ذكر شده، انواع متنوعی از اين نوشيدنی را برای ذائقهها و طبايع مختلف تهيه كرد.
طرز تهیه : شربت سکنجبین با شکر و نعناع خشک
1 لیوان سرکه انگور
5 لیوان شکر
5 لیوان آب
سرکه ، آب و شکر را با هم مخلوط و بجوشانید تا به قوام شربت برسد، زمانی که شربت سرد شد، یک دسته کوچک نعناع را توی یک کیسه توری قرار داده و توی این ترکیب قرار داده و به مدت 24 ساعت صبر کنید، سپس شربت را صاف کنید.
به همین راحتی شربت سکنجبین ساده یا سکنجبین خانگی آماده میشود، روشی که ذکر شد دستور تهیه سکنجبین عالی و ساده است. خاصیت سکنجبین این است که در رفع انواع تشنگی بسیار مفید است، همچنین تسکین دهنده حرارت، خلط خون و خلط صفرا است و بهترین زمان مصرف شربت سکنجبین فصل بهار و تابستان است.
شربت سکنجبین با عسل و نعناع
به طور کلی سکنجبین ساده از ترکیب سرکه و شکر تهیه میشود. اما گاهی به جای شکر میتوان از عسل هم بهره برد.
موادلازم:
2 لیوان سرکه
5 لیوان عسل
1 دسته کوچک نعناع
4 لیوان آب
در صورت تمایل به افزایش یا کاهش غلظت شربت سکنجبین میتوانید مقدار آب را کمی کاهش یا افزایش بدهید.آب و عسل و سرکه را با یکدیگر به خوبی ترکیب کنید و بجوشانید. در حین جوشیدن کف ایجاد شده را جمع کنید. جوشاندن را آنقدر ادامه دهید تا حجم محلول به یک چهارم تا یک پنجم برسد. هر زمان که غلظت سکنجبین به قوام شربت رسید، شربت آماده است. آن را کنار گذاشته تا سرد شود، یک دسته کوچک نعناع خشک به این ترکیب اضافه کرده و تا 24ساعت صبر کنید و در محل خنک و دور از نور خورشید نگهداری نمایید.
انواع مهم و رایج سكنجبين
علاوه بر سكنجبين ساده، انواع سكنجبينهای مركب با افزودن انواع متفاوتی از گياهان دراویی بـه پايه اصلی يعنی، سركه و عسل، به منظور حفظ سلامتی و تسریع روند درمانی در متون طبی موجود بوده و هست كه اغلب به نام گياهان افزوده شده بـه پايـه اصلی، خوانده میشوند. ساده، شکری، عسلی، اصولی، افتیمونی، بزوری، سفرجلی، انبرباریس، عنصلی، انجدانی، اترجی، تفاحی، راوندی، رمانی، عنابی
سکنجبین ساده
این نوع از شربت سکنجبین که ماده اصلی تمام سکنجبینها است حاوی شکر و سرکه است. از سکنجبین ساده در درمان تب های گرم و تسکین تشنگی آنها و تفتیح سده ها و از بین بردن بلغم صفرا استفاده می شود.
سکنجبین عسلی
این نوع سکنجبین حاوی عسل و سرکه است. شربت سکنجبین عسلی را در بیماری های بلغمی و تب های کهنه و تقویت معده و کبد و تفتیح سسد آن به کار می رود.
سکنجبین اصولی
این قسم از سکنجبین حاوی پوست ریشه کبر، پوست ریشه کرفس، پوست ریشه کاسنی، پوست ریشه رازیانه و امثال اینها است. سکنجبین اصولی را در رابطه با بیماری های کبد و معده استفاده می شود.
سکنجبین افتیمونی
این نوع از سکنجبین حاوی افتیمون و بسفایج است. گرچه بنابر نیاز اقلام دیگری هم به آن اضافه می شود لیکن اصل و اساس در تهیه آن دو مورد یاد شده است. مصرف سکنجبین افتیمونی بیشتر در مواردی که ماءالجبن تجویز می شود، داده می شود. همچنین در بیماری های سوداوی کاربرد دارد.
سکنجبین بزوری
این نوع سکنجبین حاوی بزوراتی از قبیل تخم کاسنی، تخم رازیانه، تخم انیسون، تخم کشوث، تخم خربزه، تخم خیارین و تخم کرفس است و اقلام دیگر هم بنا به نیاز به آن اضافه می شود. سکنجبین بزوری بیشتر در تب های گرم و مرکب، استسقا، سدد کبد و طحال، تسکین تشنگی در تب ها، و ضعف معده کاربرد دارد.
سکنجبین راسنی
این گونه شربت سکنجبین حاوی راسن است و برای برخی موارد از پوست ریشه بادیان، پوست ریشه کرفس، تخم بادیان و انیسون نیز در تهیه این نوع سکنجبین استفاده می شود. سکنجبین راسنی موارد استفاده زیادی دارد ازجمله در بیماری های قفسه سینه و ریه که ناشی از رطوبت غلیظ و لزج باشد. دردهای مفصلی، تقویت اعضای رئیسه (قلب، کبد، مغز)، احتباس حیض، شکست سنگ های کلیه و مثانه، تقویت معده و تفتیح سده کبد و طحال کاربرد دارد.
سکنجبین راوندی
این نوع سکنجبین حاوی ریوند چینی است و برای تقویت و کارایی بیشتر از تربد، بسفایج، تخم کاسنی، تخم شاهتره، کشوث، غاریقون و زنجبیل در تهیه آن استفاده می شود. سکنجبین راوندی در درمان یرقان، دردهای کبد ناشی از حرارت و رفع یبوست مفید است.
سکنجبین رمانی
این نوع سکنجبین حاوی آب انار ترش و شیرین و تمرهندی است. سکنجبین رمانی در درمان تب های کهنه و مزمن و همچنین در بیماری های کبد و معده مورد استفاده قرار می گیرد.
سکنجبین سفرجلی
این قسم از شربت سکنجبین حاوی آب به است. در درمان بیماری های معده که گرمی و حرارت زیاد نداشته باشد بسیار مفید است. همچنین در تحریک اشتها و تقویت معده و تفتیح سده کبدی بسیار تأثیرگذار است.
سکنجبین عنصلی
شربت سکنجبین عنصلی یا شربت صدری، تشکیل شده از سکنجبین و پیاز گیاه عنصل (اسقیل در مخزن الادویه) است. تاریخچه ذکر این ترکیب دارویی و فواید آن در منابع مستند طب سنتی ایرانی بیش از هزار سال است، این شربت گیاهی یکی از بهترین فرآوردههای طب سنتی برای بهبود تنگی نفس و کبد چرب است. شربت سکنجبین عنصلی همچنین در درمان بیماری های ریه مانند آسم، سرفه بلغمی و استسقا نیز مفید است.
سکنجبین ریشه کبر
این گونه از شربت سکنجبین حاوی ریشه کبر است. سکنجبین کبری را در درمان تب های بلغمی و تفتیح سدد کبد و طحال به کار می برند. گیاه کبر با نام علمی Capparis spinosa از گیاهان خودروی فلات ایران است که از کوههای البرز تا جنوب ایران می روید. خاصیت این نوع از سکنجبین این است که در بیماری های کبد بسیار مفید است.
فواید
شربت سکنجبین یک داروی مُفَتح سدد است، یعنی گشایندهی گرفتگیها یا داروی بازکننده عروق بدن است. سکنجبین یک داروی مُقطع اخلاط لزجی است که به سطح و جدار مجاری بدن میچسبد و اسباب اناوع گرفتگیها و غیره را فراهم میکنند، یعنی سکنجبین دارای قدرت تکه تکه کردن (تقطیع) مواد لزجی است که به سطح و جدار مجاری می چسبند و سبب انسداد مجاری می شوند.
سکنجبین یک داروی مُلطف است، یعنی مواد غلیظ را لطیف میکند. شربت سکنجبین یک داروی تغلیظ کننده مواد رقیق است، همچنین سکنجبین یک داروی تسکین دهنده حدت خلط خون و خلط صفرا است و یک فرآورده بسیار موثر در رفع تشنگی به شمار میرود.
هیچگاه نباید سکنجبین را با یخ یا وسیله دیگری مانند یخچال سرد کرد، زیرا این عمل باعث می شود از لطیف شدن خلط جلوگیری شود و لعاب دهان لزج می شود.
حکیم عقيلی خراسانی از برجستهترین علمای طب ایرانی یکی از تدابير حفظ تندرستی در بهار را خوردن سكنجبين میداند. محمد بن زکریای رازی هدف استفاده از سکنجبین را چنین ذکر کرده: يكی رفع تشنگی و ايجاد سردی و ديگر تلطيف مزاج و تقطيع اخلاط و فرونشاندن گرمی و جلای معده به عنوان اموری كه در حفظ صحت انسان نقش مهمی دارند.
همچنين وی در رساله اختصاصی كه در آن فوايد شربت سكنجبين را بيان كرده، يكی از مهمترین عوامل حفظ سلامتی را جلوگيری از بسته شدن رگها در بدن میداند و براي سكنجبين به جز افعال و خواص اشاره شده خاصيت باز كردن رگها بدون ايجاد گرمی را نيز شرح میدهد.
خاصیت درمانی سكنجبین
عمده خاصیت سكنجبين ساده، درمان بيماریهای با غلبه گرمی و خصوصاً غلبه گرمی و خشكی است. همچنين در مورد اثرات عمومی سكنجبينها اشاره شده كه تشنگی را برطرف میكند، باعث سكون صفرا میشود، كام و دهان را مرطوب نگه میدارد و گرفتگیها داخلی را باز كرده، اخلاط رقيق را توسط ادرار از رگها بيرون میكند و چه بسا میتواند طبع را نرم و باعث اسهال شود.
در کسانی که رطوبت از ریه آنها به سختی و با سرفه شدید خارج میشود، مصرف سکنجبین یک تسهیل کننده خروج خلط است، البته در این مورد لازم است با پزشک خود مشورت نمایند.
حکیم جرجانی سكنجبين را مولد خون لطيف دانسته و ذكر میكند كه سكنجبين خلطها را لطيف و سينه را پاك كرده و گرفتگی کبد و طحال را باز میکند. عقيلی خراسانی در ذكر خواص شربت سكنجبين، آن را در ساكن كردن خلط صفرا به خصوص زمانی كه خنک نوشيده شود موثر دانسته و ذكر كرده كه اگر در معده و رودهها رطوبتی باشد آن را نضج داده و با اجابت طبع دفع میكند. همچنين از نظر وی، سكنجبين بسیار موافق كبد است و سده یا گرفتگی کبد را باز میکند.
سکنجبین مصلح چیست
شربت سكنجبين علاوه بر كاربرد مستقيم در حفظ سلامتی يا درمان بيماریها، به عنوان مصلح برخی مفردات مانند رطب، رازيانه، اسطوخدوس و برخی داروهای ديگر نيز مورد استفاده قرار میگيرد. بدين ترتيب كه وقتی فرد بيماری به علت نوع بيماری خود نيازمند مصرف داروهای خاصی مانند اسطوخودوس است ممكن است به علت كيفيت گرم خود يـا ساير خصوصيات، برای او عوارضی را ايجاد كند، مصرف همزمان سكنجبين با داروی مذكور به عنوان مصلح آن دارو از بروز عوارض نامطلوب پيشگيری میكند.
مضرات شربت سکنجبین
مصرف سكنجبين نيز دارای محدوديتهايی است، برای مثال مصرف شربت سکنجبین بر روی برخی مزاجها مانند مزاج اطفال اثر مسهلی از خود نشان میدهد و سبب اسهال میشود. همچنين مصرف طولانی مدت آن در بيماریهای سرد اعضايی مانند رحم، معده و تارهای عصبی مضر اسـت و این عوارض در سرد مزاجها بيشتر بوده و با سرعت بیشتری اتفاق میافتد.
انواعی از سكنجبين كه مزه ترش آنها غلبه دارد باعث تحريك سرفه شده و به ريه آسيب ميزند، همچنین سکنجبین ترش در برخی افراد که در امعا مشکل دارند ممکن است باعث سحج امعا یا زخم روده شود...
در مضرات سکنجبین غیرترش گفتهاند مضر کسی است که سرفه دارد و نیز مضر افرادی است که در دستگاه گوارش زخم دارند، همچنین کسانی که مبتلا به بیماری آبله و حصبه یعنی سرخک هستند از مصرف سکنجبین زیان میبینند.
ترجمه : شیرین میرکرمی مجله ارم بلاگ
منابع: